Ενδιαφέροντα μαθήματα από το ΙΦΕΤ: Το STS και οι καρέκλες

Ένας κοινωνιολόγος ονόματι Latour, είχε την εξής ιδέα: να μελετήσει τους επιστήμονες την ώρα που δούλευαν στο εργαστήριο, χρησιμοποιώντας μεθόδους παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούσε όταν μελετούσε διάφορες απομονωμένες φυλές. Σίγουρα μια πρωτότυπη ιδέα - όμως τι σχέση έχει με την Γνωσιακή επιστήμη?

Εκ πρώτης όψεως καμία (εκτός ίσως εάν μελετούσαμε τους γνωσιακούς επιστήμονες στο εργαστήριο - κάτι σίγουρα ενδιαφέρον - παρ'όλο που η μελέτη φυλών από κοντά μπορεί να εγκυμονεί κινδύνους, ιδίως αν δεν γνωρίζουμε καλά τους κανόνες/έθιμα και την κοινωνική ιεραρχία τους – οπότε ας μη σας μπαίνουν ιδέες!)

Στο μεταπτυχιακό της Γνωσιακής επιστήμης, μπορεί κανείς να διαλέξει από μια αρκετά μεγάλη ποικιλία μαθημάτων - από σεμινάρια για τις πιο σύγχρονες απεικονιστικές μεθόδους (fmri), μέχρι Τεχνητή Νοημοσύνη (σε συνεργασία με το τμήμα Πληροφορικής) και από κλάδους της κοινωνικής ψυχολογίας (κοινωνική νόηση) μέχρι πολύ πρόσφατες περιοχές έρευνας στην γνωστική ψυχολογία (πολυαισθητηριακή αντίληψη). Πέρα από αυτά ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα επιλογής μαθημάτων από το μεταπτυχιακό ΙΦΕΤ (Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης). Ένα τέτοιο μάθημα που ξεχώρισα, είναι το "Επιστήμη, Τεχνολογία και Κοινωνία". Σχεδόν όλα τα μεγάλα πανεπιστήμια στον κόσμο έχουν τον σχετικό τομέα STS (Science Technology and Society). Υπάρχουν διάφορες σχολές σκέψης και φυσικά δεν χωράνε όλες σε ένα μάθημα εξαμήνου. Το καλύτερο μέρος για να ενημερωθεί κανείς για το περιεχόμενο το μαθήματος είναι φυσικά το ίδιο το μάθημα (ή η σχετική σελίδα στο eclass). Εδώ θα γράψω μόνο δυο τρία πράγματα αποσπασματικά, απλά και μόνο γιατί μου έκαναν εντύπωση. Όπως για παράδειγμα ο Latour με τον οποίο ξεκίνησα το κείμενο ή όπως θα φανεί στη συνέχεια, το πως μια “ουδέτερη κατασκευή” (όπως μια γέφυρα) μπορεί να περιέχει πολιτική (!).

Το 1924, αρχιτέκτονας Robert Moses, σύμφωνα με καταγγελίες συνεργάτη του, έχτισε 204 γέφυρες που συνέδεαν το Long Island με την Νέα Υόρκη με τέτοιο τρόπο ώστε να περνούν μόνο αυτοκίνητα και όχι λεωφορεία. Οι γέφυρες ήταν χαμηλότερες και άρα οικονομικότερες στην κατασκευή. Το θέμα είναι πως εκείνη την εκείνη την εποχή οι ιδιοκτήτες αυτοκινήτων ήταν κυρίως λευκοί. Οι γέφυρες ήταν κάτι παραπάνω από απλές γέφυρες. Φρόντιζαν με έμμεσο τρόπο, να μένουν μακρυά από το προάστιο αυτό οι άνθρωποι κατώτερης κοινωνικής τάξης που δεν είχαν αυτοκίνητο και χρησιμοποιούσαν μόνο λεωφορείο (και που ήταν σε μεγάλο ποσοστό ήταν μαύροι).

Η παράθεση παρόμοιων παραδειγμάτων μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και, μετά το μάθημα είχα πάει θυμάμαι να πληρώσω έναν λογαριασμό σε ένα από τα καταστήματα εταιρίας κινητής τηλεφωνίας. Παρατήρησα πως οι καρέκλες των υπαλλήλων ήταν ψηλές, σαν τα σκαμπό σε ένα μπαρ και είχαν επίσης μια ελαφριά κλίση στο άκρο τους. Εάν το άτομο που με εξυπηρετούσε καθόταν στην άκρη γλύστραγε και βρισκόταν όρθιο στα πόδια του – έτοιμο να τρέξει προς εξυπηρέτηση του πελάτη. Ήταν σαν το αόρατο χέρι του προϊστάμενου να βρισκόταν εκεί και να τον προέτρεπε να σηκωθεί όρθιος. Στο δίπλα κατάστημα βέβαια (άλλης εταιρίας) υπήρχε ακόμη πιο ριζική λύση: Δεν υπήρχαν καρέκλες για τους υπαλλήλους. Εδώ και χρόνια περνάω από τα συγκεκριμένα καταστήματα και πρώτη φορά παρατηρώ κάτι τέτοιο. Μια συγκεκριμένη τεχνολογία φαίνεται πως μπορεί να εμπεριέχει πολιτική – από τις καρέκλες των υπαλλήλων, μέχρι την επιλογή τεχνολογίας για ανεμογεννήτριες στα πλαίσια της εθνικής ενεργειακής πολιτικής (ένα θέμα για το ο ποίο ο καθηγητής του μαθήματος έχει πολλά και ενδιαφέροντα να πει).

Δε θα επεκταθώ άλλο, απλά παραθέτω έναν σύνδεσμο με ένα άρθρο της Royal Society, που είναι ουσιαστικά μια έρευνα STS σχετικά με ¨τις νευροαπεικονιστικές μεθόδους – ένα βασικό εργαλείο της γνωσιακής επιστήμης: http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/policy/publications/2011/4294974932.pdf