"Οι Σενηλλέ ζουν κυρίως σε παραθαλάσσιες περιοχές με εύφορο έδαφος και ήπιο κλίμα. Η πλούσια κουζίνα τους περιλαμβάνει πολύ κρέας, ψάρια και λαχανικά. Εκμεταλλεύονται διατροφικά σχεδόν ολόκληρο το ζώο, από τα εντόσθια και το στομάχι μέχρι τον ..εγκέφαλο, που τρώγεται σε ένα είδος τοπικής παραδοσιακής σούπας. Ιστορικές πηγές αναφέρουν πως πολλές φορές κατά το παρελθόν, γειτονικές κοινότητες εμπλέκονται σε διενέξεις που συχνά οδήγησαν σε αιματηρούς πολέμους. Ακόμη και σήμερα μπορεί κάποιος να βρει ίχνη αυτής της παράδοσης, τις περισσότερες φορές με την μορφή υποτιμητικών αστείων για τους κατοίκους Σενιλέ που κατοικούν σε γειτονικές κοινότητες - αν και μερικές φορές αυτές οι διαφορές λαμβάνουν και πιο επιθετικές μορφές".
Πως φαντάζεστε πως ζουν οι Σενηλλέ? Τι ρούχα φοράνε? Πριν διαβάσετε παρακάτω, προσπαθήστε να απαντήσετε στις ερωτήσεις αυτές, αφήνοντας ελεύθερη την φαντασία σας. Και τώρα διαβάστε ανάποδα το όνομα της φυλής. Ναι, αυτή η διήγηση αναφέρεται στους Έλληνες. Και ναι, τα στοιχεία που αναφέρει είναι πέρα για πέρα αληθινά. Το κοκορέτσι, η μοσχαρίσια γλώσσα, να μυαλά του αρνιού, είναι όλα παραδοσιακά εδέσματα που τρώγονται με λεμονάκι. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας υπάρχουν διπλανά χωριά ή πόλεις που εχθρεύονται η μία την άλλη - λόγου χάρη στην Κεφαλλονιά, το Αργοστόλι με το Ληξούρι υπήρξαν εχθροί (χωρίς εισαγωγικά) από την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου, ενώ σήμερα υπάρχει συνήθως απλώς μια χιουμοριστική υποτιμητική διάθεση μεταξύ των κατοίκων των δυο πόλεων.
Ωστόσο μπορείτε να πείτε πως σχηματίσατε μια ακριβή εικόνα για το πως είναι οι Έλληνες? Το 1956 η Αμερικάνικη ανθρωπολογική ένωση, παρουσίασε μια παρόμοια αναφορά για τους Αμερικάνους. Πρόκειται για μια επίδειξη του "στερεότυπου", όπως το μελετά η κοινωνική ψυχολογία. Στόχος τους ήταν να δείξουν πως, η δημιουργία στερεότυπων δεν απαιτεί η ομάδα να είναι εντελώς διαφορετική (ή εξωτική) σε σχέση με την ομάδα όπου εντάσσουμε τον εαυτό μας. Αντίθετα τείνουμε να δημιουργούμε γρήγορα στερεοτυπικές εικόνες για μια ομάδα, όταν έχουμε περιορισμένες πληροφορίες για αυτή - ακόμη και αν η ομάδα αυτή μας είναι εξαιρετικά οικεία.
Το στερεότυπο δεν ισοδυναμεί με ψευδή πληροφορία. Μπορεί να περιέχει χαρακτηρισμούς που είναι ακριβέστατοι και χαρακτηρίζουν σωστά ορισμένα μέλη της ομάδας. Είναι ένα είδος "νοητικής συντόμευσης" (shortcuts), δηλαδή ένας τρόπος που μας βοηθά να πάρουμε γρήγορες αποφάσεις ενώ διαθέτουμε λίγες πληροφορίες. Η γενίκευση χαρακτηριστικών (που μπορεί να ισχύουν πράγματι για ορισμένα άτομα μιας ομάδας) σε ολόκληρο τον πληθυσμό μπορεί να είναι επικίνδυνη και να οδηγήσει σε διακρίσεις ρατσιστικές ή σεξιστικές.
Ο τρόπος που επιδρούν τα στερεότυπα στη συμπεριφορά μας είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και δε θα επεκταθούμε εδώ. Πολύ επιγραμματικά θα αναφέρουμε μερικές έρευνες με αξιοπερίεργα αποτελέσματα που όμως δείχνουν την δύναμη της επιρροής που μπορεί να έχει επάνω μας ο στερεοτυπικός λόγος. Λόγου χάρη φοιτητές εκτέθηκαν σε στερεοτυπικές λέξεις που χαρακτηρίζουν την τρίτη ηλικία και στη συνέχεια φάνηκε πως περπατούσαν πιο αργά σε σχέση με την ομάδα ελέγχου καθώς επίσης είχαν μειωμένη απόδοση σε δοκιμασίες αναγνώρισης λέξεων (Bargh, Chen, & Burrows, 1996; Kawakami, Young, & Dovidio,2002). Παρομοίως, φοιτητές στους οποίους παρουσιάστηκαν λέξεις που συνδέονται με την έννοια "χούλιγκαν", απάντησαν σωστά σε λιγότερες ερωτήσεις γενικών γνώσεων - σε αντίθεση με φοιτητές που είδαν λέξεις που χαρακτηρίζουν το στερεότυπο του καθηγητή, οπότε και η απόδοσή τους αυξήθηκε (Dijksterhuis & van Knippenberg, 1998).
Ακόμη, λέγοντας σε Αφροαμερικανούς φοιτητές πως θα συμμετάσχουν σε ένα πείραμα που μετρά την "νοημοσύνη που σχετίζεται με τον αθλητισμό", μειώθηκε το ποσοστό των εύστοχων χτυπημάτων σε μια δοκιμασία γκολφ - ενώ αντίστοιχα Λευκοί φοιτητές αστοχούσαν περισσότερο όταν τους είπαν πως "θα μετρηθεί η φυσική αθλητική ικανότητά σας" (Stone, Lynch, Sjomeling, & Darley, 1999). Οι εκφράσεις αυτές είναι στερεοτυπικές και ιδιαίτερα διαδεδομένες στις ΗΠΑ. Τέλος, φοιτήτριες μαθηματικών που συμπλήρωναν μια δύσκολη εξέταση έδειξαν μειωμένη απόδοση όταν τους είπαν πριν την δοκιμασία πως θα διερευνηθούν διαφορές μεταξύ των φύλων όσον αφορά τις εγγενείς ικανότητες στα μαθηματικά (Spencer, Steele, & Quinn, 1999).
Για περισσότερες πληροφορίες και έρευνες όσον αφορά τα στερεότυπα μπορείτε να διαβάσετε το αντίστοιχο άρθρο του καθηγητή S.Plous.
Υ.Γ: Σο φεστιβάλ επιστημών που ξεκινά αύριο, οι εθελοντές από το ΠΜΣ Γνωσιακής Επιστήμης θα έχουν σχετικές ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις. Η έννοια του στερεότυπου συναντάται σε πολλά και διαφορετικά πλαίσια όπως θα δείτε.
Πως φαντάζεστε πως ζουν οι Σενηλλέ? Τι ρούχα φοράνε? Πριν διαβάσετε παρακάτω, προσπαθήστε να απαντήσετε στις ερωτήσεις αυτές, αφήνοντας ελεύθερη την φαντασία σας. Και τώρα διαβάστε ανάποδα το όνομα της φυλής. Ναι, αυτή η διήγηση αναφέρεται στους Έλληνες. Και ναι, τα στοιχεία που αναφέρει είναι πέρα για πέρα αληθινά. Το κοκορέτσι, η μοσχαρίσια γλώσσα, να μυαλά του αρνιού, είναι όλα παραδοσιακά εδέσματα που τρώγονται με λεμονάκι. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας υπάρχουν διπλανά χωριά ή πόλεις που εχθρεύονται η μία την άλλη - λόγου χάρη στην Κεφαλλονιά, το Αργοστόλι με το Ληξούρι υπήρξαν εχθροί (χωρίς εισαγωγικά) από την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου, ενώ σήμερα υπάρχει συνήθως απλώς μια χιουμοριστική υποτιμητική διάθεση μεταξύ των κατοίκων των δυο πόλεων.
Ωστόσο μπορείτε να πείτε πως σχηματίσατε μια ακριβή εικόνα για το πως είναι οι Έλληνες? Το 1956 η Αμερικάνικη ανθρωπολογική ένωση, παρουσίασε μια παρόμοια αναφορά για τους Αμερικάνους. Πρόκειται για μια επίδειξη του "στερεότυπου", όπως το μελετά η κοινωνική ψυχολογία. Στόχος τους ήταν να δείξουν πως, η δημιουργία στερεότυπων δεν απαιτεί η ομάδα να είναι εντελώς διαφορετική (ή εξωτική) σε σχέση με την ομάδα όπου εντάσσουμε τον εαυτό μας. Αντίθετα τείνουμε να δημιουργούμε γρήγορα στερεοτυπικές εικόνες για μια ομάδα, όταν έχουμε περιορισμένες πληροφορίες για αυτή - ακόμη και αν η ομάδα αυτή μας είναι εξαιρετικά οικεία.
Το στερεότυπο δεν ισοδυναμεί με ψευδή πληροφορία. Μπορεί να περιέχει χαρακτηρισμούς που είναι ακριβέστατοι και χαρακτηρίζουν σωστά ορισμένα μέλη της ομάδας. Είναι ένα είδος "νοητικής συντόμευσης" (shortcuts), δηλαδή ένας τρόπος που μας βοηθά να πάρουμε γρήγορες αποφάσεις ενώ διαθέτουμε λίγες πληροφορίες. Η γενίκευση χαρακτηριστικών (που μπορεί να ισχύουν πράγματι για ορισμένα άτομα μιας ομάδας) σε ολόκληρο τον πληθυσμό μπορεί να είναι επικίνδυνη και να οδηγήσει σε διακρίσεις ρατσιστικές ή σεξιστικές.
Ο τρόπος που επιδρούν τα στερεότυπα στη συμπεριφορά μας είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και δε θα επεκταθούμε εδώ. Πολύ επιγραμματικά θα αναφέρουμε μερικές έρευνες με αξιοπερίεργα αποτελέσματα που όμως δείχνουν την δύναμη της επιρροής που μπορεί να έχει επάνω μας ο στερεοτυπικός λόγος. Λόγου χάρη φοιτητές εκτέθηκαν σε στερεοτυπικές λέξεις που χαρακτηρίζουν την τρίτη ηλικία και στη συνέχεια φάνηκε πως περπατούσαν πιο αργά σε σχέση με την ομάδα ελέγχου καθώς επίσης είχαν μειωμένη απόδοση σε δοκιμασίες αναγνώρισης λέξεων (Bargh, Chen, & Burrows, 1996; Kawakami, Young, & Dovidio,2002). Παρομοίως, φοιτητές στους οποίους παρουσιάστηκαν λέξεις που συνδέονται με την έννοια "χούλιγκαν", απάντησαν σωστά σε λιγότερες ερωτήσεις γενικών γνώσεων - σε αντίθεση με φοιτητές που είδαν λέξεις που χαρακτηρίζουν το στερεότυπο του καθηγητή, οπότε και η απόδοσή τους αυξήθηκε (Dijksterhuis & van Knippenberg, 1998).
Ακόμη, λέγοντας σε Αφροαμερικανούς φοιτητές πως θα συμμετάσχουν σε ένα πείραμα που μετρά την "νοημοσύνη που σχετίζεται με τον αθλητισμό", μειώθηκε το ποσοστό των εύστοχων χτυπημάτων σε μια δοκιμασία γκολφ - ενώ αντίστοιχα Λευκοί φοιτητές αστοχούσαν περισσότερο όταν τους είπαν πως "θα μετρηθεί η φυσική αθλητική ικανότητά σας" (Stone, Lynch, Sjomeling, & Darley, 1999). Οι εκφράσεις αυτές είναι στερεοτυπικές και ιδιαίτερα διαδεδομένες στις ΗΠΑ. Τέλος, φοιτήτριες μαθηματικών που συμπλήρωναν μια δύσκολη εξέταση έδειξαν μειωμένη απόδοση όταν τους είπαν πριν την δοκιμασία πως θα διερευνηθούν διαφορές μεταξύ των φύλων όσον αφορά τις εγγενείς ικανότητες στα μαθηματικά (Spencer, Steele, & Quinn, 1999).
Για περισσότερες πληροφορίες και έρευνες όσον αφορά τα στερεότυπα μπορείτε να διαβάσετε το αντίστοιχο άρθρο του καθηγητή S.Plous.
Μάρκος Σελλής
Υ.Γ: Σο φεστιβάλ επιστημών που ξεκινά αύριο, οι εθελοντές από το ΠΜΣ Γνωσιακής Επιστήμης θα έχουν σχετικές ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις. Η έννοια του στερεότυπου συναντάται σε πολλά και διαφορετικά πλαίσια όπως θα δείτε.
1 σχόλιο:
http://www.athens-science-festival.gr/
Δημοσίευση σχολίου