Out Of Africa

Το εικονιζόμενο κρανίο του Χοφμάιερ, όπως ονομάστηκε εξαιτίας του ότι ανακαλύφθηκε κοντά στην ομώνυμη πόλη της Νότιας Αφρικής, περίμενε δεκάδες χιλιάδες χρόνια θαμμένο στην άμμο προτού αποκαλύψει το μυστικό του: την κοινή αφρικανική καταγωγή μας

---

Είναι μία από τις πιο... σκληρές λίστες, καθώς κάθε χρόνο «κονταροχτυπιούνται» διαφορετικές ερευνητικές ομάδες προκειμένου να καταλάβουν μία θέση στις μόλις 10 που περιλαμβάνει. Ο λόγος για τη λίστα των επιστημονικών ανακαλύψεων του διεθνούς φήμης περιοδικού «Time», η οποία, όπως κάθε χρόνο, έκανε αυτές τις ημέρες την εμφάνισή της πριν από την εκπνοή του έτους. Μεταξύ των διαφορετικών επιτευγμάτων που αφορούν το μέλλον μας, το μάτι έπεφτε σε μια μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε τον περασμένο Ιανουάριο στην έγκριτη επιθεώρηση «Science» και ρίχνει το περισσότερο φως που έχει «λούσει» ως σήμερα το παρελθόν μας. Η μελέτη αυτή παρείχε τις πρώτες αδιάσειστες αποδείξεις σχετικά με το αποκαλούμενο «μοντέλο τού πέρα από την Αφρική» («out of Africa model») που μεταφράζεται στο ότι ο σύγχρονος άνθρωπος ξεκίνησε από την Αφρική, και μάλιστα σχετικά πρόσφατα προτού κάνει το ταξίδι του προς την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Το γεγονός έχει μεγάλη σημασία, αφού έβαλε ύστερα από δεκαετίες μια τελεία στη μεγάλη συζήτηση των ανθρωπολόγων για την προέλευση του σύγχρονου ανθρώπου, η οποία έμενε μετέωρη και συνοδευόμενη από ένα μόνιμο ερωτηματικό. Στη σημαντική αυτή μελέτη συμμετείχε και μια Ελληνίδα, η διακεκριμένη παλαιοανθρωπολόγος, ερευνήτρια του γερμανικού Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης κυρία Κατερίνα Χαρβάτη, με την οποία «Το Βήμα» μίλησε σχετικά με τις ρίζες μας, τις οποίες είναι σημαντικό να γνωρίζουμε προκειμένου να ορίζουμε με σύνεση το παρόν και να διαγράφουμε το μέλλον μας...

Εν αρχή ην το... κρανίο

Πρωταγωνιστικό ρόλο στη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο «Science» δεν κρατά ουσιαστικώς η διεθνής ομάδα γεωλόγων, αρχαιολόγων, βιολόγων και ανθρωπολόγων που τη διεξήγαγε αλλά ένα... κρανίο, το οποίο περίμενε 36.000 χρόνια μέσα στην άμμο της Νότιας Αφρικής προκειμένου να βγει στο φως το 1952 και να πει την ιστορία του - και μαζί με αυτήν την ιστορία του σύγχρονου ανθρώπου. Χρειάστηκε βέβαια να παρέλθει άλλος μισός αιώνας από την ανακάλυψη αυτού του μοναδικού ευρήματος προκειμένου η τεχνολογία να αποκαλύψει με κάθε λεπτομέρεια τις ρίζες του, βάζοντας έτσι τέλος σε μια επιστημονική διαμάχη ετών.

Οπως εξηγεί η κυρία Χαρβάτη μιλώντας στο «Βήμα», «για μεγάλο διάστημα υπήρχαν δύο θεωρίες σχετικά με την εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου. Σύμφωνα με τη μία εξ αυτών - τη single origin, όπως ονομάζεται -, ο άνθρωπος εξελίχθηκε στην Ανατολική Αφρική γύρω στα 100.000-200.000 χρόνια πριν και από εκεί εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο κόσμο. Η δεύτερη θεωρία - η αποκαλούμενη multiregional evolution - αναφέρει ότι εξελίχθηκε σε διάφορα γεωγραφικά σημεία του πλανήτη σε μεγάλο βάθος χρόνου και σε ποικίλες χρονικές στιγμές στο κάθε γεωγραφικό σημείο. Αυτό που προσέφερε η συγκεκριμένη μελέτη ήταν στοιχεία που αποδεικνύουν χωρίς αμφιβολία ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εξελίχθηκε στην Αφρική και πριν από περίπου 40.000 χρόνια εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο κόσμο».

Θησαυρός ο άνθρακας!

Πώς προέκυψαν όμως αυτά τα στοιχεία που μας κάνουν να μιλούμε πλέον χωρίς αμφιβολία για τον... αφρικανό πρόγονό μας; Η ενδελεχής εξέταση έλαβε χώρα σε δύο επίπεδα. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που συμμετείχαν στη μελέτη προσπάθησαν αρχικώς να υπολογίσουν με ακρίβεια την ηλικία του κρανίου. Οταν πρωτοανακαλύφθηκε το κρανίο του Χοφμάιερ, όπως ονομάζεται (εξαιτίας του ότι ήλθε στο φως κοντά στην ομώνυμη πόλη της Νότιας Αφρικής), ήταν σχεδόν άθικτο, ωστόσο τα οστά του δεν διέθεταν αρκετό άνθρακα για να βοηθήσουν τους επιστήμονες να εξαγάγουν συμπεράσματα για την ηλικία του με βάση τις μετρήσεις ραδιοάνθρακα.

Η λύση βρέθηκε με τη χείρα βοηθείας της προηγμένης τεχνολογίας και ο άνθρακας αποδείχθηκε... θησαυρός για τους επιστήμονες. Οι ερευνητές μέτρησαν την ποσότητα ραδιενέργειας που είχε απορροφηθεί από τους κόκκους της άμμου που «φιλοξενούνταν» εντός του κρανίου ενόσω εκείνο ήταν θαμμένο. Συγκεκριμένα οι ειδικοί υπολόγισαν τον ετήσιο ρυθμό με τον οποίο συλλεγόταν ραδιενέργεια στην άμμο και διασταύρωσαν τα αποτελέσματα με τις πληροφορίες που προέκυψαν από αξονική τομογραφία του οστού. Ετσι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος στον οποίο ανήκε το κρανίο έζησε περί τα 36.000 χρόνια πριν (συν, πλην 3.000 χρόνια).

Μακρινοί συγγενείς...

Η κυρία Χαρβάτη ανέλαβε το δεύτερο μεγάλο έργο αυτής της μελέτης, τη μορφολογική ανάλυση του κρανίου. «Η ανάλυση αυτή πιστοποίησε τη συγγένεια του κρανίου με άλλα κρανία της ίδιας χρονικής περιόδου από την Ευρώπη» σημειώνει η ελληνίδα ερευνήτρια. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η συγγένεια με τα ευρωπαϊκά ευρήματα αποδείχθηκε πολύ στενότερη σε σχέση με εκείνη που προέκυψε από τη συγκριτική ανάλυση του κρανίου του Χοφμάιερ με κρανία σύγχρονων πληθυσμών από την Αφρική. «Αυτό μας δείχνει ότι ο άνθρωπος γύρω στα 40.000-30.000 χρόνια πριν εμφάνιζε πολλές ομοιότητες στα διαφορετικά σημεία της Γης και πιθανότατα το κρανίο Χοφμάιερ - όπως και τα αντίστοιχα κρανία από την Ευρώπη - προέρχεται από τον αρχικό πληθυσμό του Homo sapiens που εξαπλώθηκε από την Αφρική στον υπόλοιπο κόσμο».

Σε ό,τι αφορά μάλιστα το ταξίδι του σύγχρονου ανθρώπου προς την Ευρώπη, η «γέφυρα» για την εξάπλωσή του, σύμφωνα με την κυρία Χαρβάτη, ήταν η Ανατολική Ευρώπη και κύριος «σταθμός» του αυτός της Βόρειας Ελλάδας (Ηπειρος, Μακεδονία, Θράκη). Την υπόθεση αυτή η ελληνίδα επιστήμονας μελετά τα τελευταία χρόνια σε συνεργασία με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας της Ελλάδας με επί τόπου έρευνες στην περιοχή του Αλιάκμονα.

Τεχνολογικά βοηθήματα

---

Η κυρία Χαρβάτη κρατάει στα χέρια της το πολύτιμο εύρημα του οποίου η ενδελεχής ανάλυση αποκάλυψε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι του από την Αφρική προς την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο

---

Τα προηγμένα τεχνολογικά «εργαλεία» στάθηκαν αρωγός και στο κομμάτι της μελέτης της κυρίας Χαρβάτη προκειμένου να εξαχθούν τα πολύτιμα συμπεράσματα που απέδειξαν τη συγγένεια του συγκεκριμένου κρανίου με τα ευρωπαϊκά «αδέλφια» του. «Εγινε χρήση τρισδιάστατης απεικόνισης και εικονικής ψηφιοποίησης, που επέτρεψαν για πρώτη φορά στην εξελικτική βιολογία την επίλυση τέτοιων ερωτημάτων με τη χρησιμοποίηση ποσοτικών στατιστικών μεθόδων. Αυτό σημαίνει ότι αντί να έχουμε μια απλή περιγραφή του κρανίου μέσω συμβατικών μετρήσεων, είχαμε τη δυνατότητα να αναλύσουμε μαθηματικά το σχήμα και τις λεπτομέρειές του. Ετσι τα αποτελέσματά μας είναι τα ακριβέστερα δυνατά, αφού στηρίζονται στη μέγιστη λεπτομέρεια που μπορούμε να επιτύχουμε».

Ο κοινός πρόγονος

Τι προσφέρει όμως αυτή η μελέτη στον τομέα της Παλαιοανθρωπολογίας ώστε να της αξίξει μία θέση στη δεκάδα των μεγαλύτερων επιτευγμάτων της χρονιάς; «Κατ' αρχάς παρέχει τις πρώτες αδιαμφισβήτητες αποδείξεις για τη single origin θεωρία. Παράλληλα όμως αποδεικνύει ότι οι σημερινές γεωγραφικές διαφορές μεταξύ πληθυσμών είναι πολύ πρόσφατες - 30.000 χρόνια θεωρούνται ένα πάρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα σε ό,τι αφορά την εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου» απαντά η κυρία Χαρβάτη, προσθέτοντας ότι τα ευρήματα δείχνουν επίσης πως ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει καμία σχέση με τους Νεάντερταλ που έζησαν στην Ευρώπη πριν από την εμφάνισή του στην περιοχή, όπως υποστηρίζουν κάποιοι ερευνητές.

Η υπόθεση σχετικά με το ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν σχετίζεται με τους Νεάντερταλ ενισχύεται εξάλλου από άλλη μία νέα μελέτη της κυρίας Χαρβάτη σε κρανία περίπου 30.000 ετών από την Ευρώπη η οποία δημοσιεύεται στο τεύχος Δεκεμβρίου του επιστημονικού περιοδικού «Journal of Human Evolution». «Τα περισσότερα κρανία αυτής της περιόδου προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη και κυρίως από τη Ρουμανία, και κάποια εξ αυτών έχουν προταθεί ως πιθανά υβρίδια μεταξύ Νεάντερταλ και σύγχρονου ανθρώπου. Η τελευταία μελέτη έδειξε ότι ένα από αυτά τα κρανία δεν είναι υβρίδιο αλλά ανήκει σε έναν τυπικό σύγχρονο άνθρωπο της συγκεκριμένης περιόδου».

Προς γνώσιν και συμμόρφωσιν

Η μελέτη που αποδεικνύει την αφρικανική μας καταγωγή προσφέρει επίσης γνώση (και ελπίζουμε και... συμμόρφωση) σε όλους εμάς που μαζί με τους επιστήμονες μαθαίνουμε τις ρίζες μας. Οσο για το σχόλιο της συμμόρφωσης, απευθύνεται σε ανθρώπους όπως ο Τζέιμς Γουάτσον, ο νομπελίστας «πατέρας» της διπλής έλικας του DNA, ο οποίος πρόσφατα δήλωσε ότι οι μαύροι αποτελούν πληθυσμό χαμηλότερης ευφυΐας. Μετά τις δηλώσεις του η ανάλυση του ίδιου του DNA του αποκάλυψε τα πολλά αφρικανικά γονίδιά του (κάτι σαν εκδίκηση του γονιδιακού υλικού που τόσο έχει ερευνήσει στη μακρόχρονη ερευνητική πορεία του). Το γεγονός αυτό μάλλον ενισχύει τα όσα έδειξε η μελέτη ετούτη, η οποία θα μπορούσε να έχει το ακόλουθο «ηθικό δίδαγμα»: οι επίδοξοι Γουάτσον πρέπει μάλλον να «βουτούν τη γλώσσα στο (αφρικανικό) μυαλό τους» προτού μιλήσουν, όπως θα έλεγαν και οι γιαγιάδες μας...

Το ΒΗΜΑ, 23/12/2007 , Σελ.: H10
Κωδικός άρθρου: B15246H101
ID: 291486