Νίκος Γιαλλούσης
Για αρκετούς από εμάς το μάθημα Φιλοσοφία και Επιστήμες στον 20ο αι. απετέλεσε ένα από τα χρησιμότερα μαθήματα του πρώτου εξαμήνου, παρέχοντας βαθιές μεθοδολογικές διερωτήσεις, και ετοιμότητα κριτικής προσέγγισης και των πιο τεχνοκρατικών μαθημάτων. Γιατί διακόπτεται βίαια η συνέχεια αυτού του μαθήματος στον δεύτερο κύκλο του, ενώ αποτελεί, για τον διδάσκοντα και τους φοιτητές, ενιαία οντότητα;
Υποχρεούμαστε να παρακολουθήσουμε το Φιλοσοφία και Επιστήμες τον 20ο αιώνα, και συγκεκριμένα το α' μέρος, Φυσικές Επιστήμες. Οι λόγοι για αυτό είναι τρείς:
α. Η αναγκαία σύνδεση της φιλοσοφίας του Κουν με τη θεωρία των νοητικών μοντέλων της Βοσνιάδου.
β. Η καταγωγή της γνωσιακής επιστήμης από την αναλυτική φιλοσοφία, ως εμπειρικής αναζήτησης των βάσεων του ορθολογισμού.
γ. Η αυτο-θεώρηση της γνωσιακής επιστήμης ως θετικής επιστήμης (;)
Το γ ίσως χρειάζεται μια τεκμηρίωση. Ας ξεκινήσουμε από τον όρο Science, από όπου και cognitive science. Τί νά ναι αυτό που καθορίζει τον κλάδο ως "επιστήμη", και όχι ως λχ "γνωστικές σπουδές" (Cognitive Arts/ Studies); Μπορούμε να παίξουμε πειραματικά με την πραγματική, αλλά και άλλες, υποτιθέμενες, συστάσεις, του διεπιστημονικού εγχειρήματος, για να δούμε ποιοί συνδυασμοί θεωρούνται “Science” και ποιοί “Studies”. Ίσως πχ η διάρθρωση της γνωστικής ψυχολογίας με την νευρο-ψυχολογία να διαφέρει από τη διάρθρωσή της με την νευρο-ανατομία, ή με την κοινωνική ανθρωπολογία, ή η φιλοσοφία μαζί με την πληροφορική να θεωρείται πιο "άχρηστη" από την φιλοσοφία μαζί με την νευρο-επιστήμη, κλπ.
Η δουλειά του Deconchy πάνω στις αναπαραστάσεις, τις δοξασίες και τις αξιολογήσεις της σχέσης του ανθρώπου με τη βιολογία του, δείχνει ότι τέτοιου είδους επιδράσεις είναι παρατηρήσιμες και υπαρκτές. Και σίγουρα παίζουν τον ρόλο τους όταν πρόκειται να χρηματοδοτηθούν προγράμματα σπουδών. Ας πούμε, μπορούμε να αναφέρουμε με πικρία ότι δεν αναγνωρίζεται, εδώ και χρόνια, από το κράτος, η ίδρυση μεταπτυχιακού προγράμματος κοινωνικής ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ενώ διαθέτει ένα ευρύ και δυναμικό Διδακτικό Προσωπικό, που καλύπτει πλήρως τον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας, από την κοινωνική νόηση, μέχρι την ανάλυση λόγου, με προεξάρχουσα βέβαια την πειραματική κοινωνική ψυχολογία. Επιπλέον, η ανάλογη, διεθνής ακαδημαϊκή εμβέλεια των προέδρων των αντιστοίχων τμημάτων (Βοσνιάδου, Παπαστάμου) αποτελεί ακόμα ένα σταθερό παράγοντα, που αποκλείεται από την εξήγηση της διαφορετικής κρατικής αντιμετώπισης των δύο αντικειμένων (Γνωστική Επιστήμη, Κοινωνική Ψυχολογία). Η επιστημοσύνη και η χρησιμότητα ενός ΜΠΣ είναι δύο εξίσου σημαντικοί παράγοντες (οργανωτικές αρχές) στις αναπαραστάσεις των κρατούντων, και μπορούν να διερευνηθούν ποσοτικά.
Για να επανέλθω στο αρχικό ερώτημα. Ο δεύτερος κύκλος του "Φιλοσοφία και Επιστήμες στον 20ο αι., μέρος β, Κοινωνικές Επιστήμες, δεν προβλέπεται από το πρόγραμμα σπουδών. Μπορεί βέβαια να δηλωθεί ως ελεύθερη επιλογή, αλλά η πράξη έδειξε ότι μόνο 3-4 πολύ αποφασισμένα άτομα το παρακολουθούν, και ενίοτε χωρίς να το έχουν δηλώσει, για την ψυχή της μάνας τους δηλαδή. Αυτό συμβαίνει διότι το πρόγραμμα σπουδών του εξαμήνου μετά βίας επιτρέπει κάτι τέτοιο. Ωστόσο αυτό αρχίζει να φαίνεται πλέον παράλογο, για τους εξής λόγους, μεταξύ άλλων:
α) Η προέλευση της προσέγγισης της ενσώματης/ τοποθετημένης νόησης από την γραμμή της φαινομενολογίας/ υπαρξισμού. Ο Heiddeger και ο Merlau-Ponty φαίνεται πως είναι οι θεωρητικοί προπάτορες της ενσώματης προσέγγισης (δια μέσου και τουPiaget). O Dreyfus, δριμύς κριτικός της συμβολικής γνωσιακής επιστήμης, ήταν μελετητής του Heiddeger, και η κύρια γραμμή της επιχειρηματολογίας του βασίζεται στον ενσώματο χαρακτήρα της νόησης.
β) Η σαφέστατη ένταξη των γνωστικών φαινομένων στις κοινωνικές επιστήμες. Η ψυχολογία είναι κοινωνική επιστήμη. Η κοινωνική ψυχολογία είναι άμεσα σχετική με τη νόηση. Άλλοι κλάδοι, αμέσως ή εμμέσως σχετικοί με την νόηση (πχ., κοινωνική ανθρωπολογία), είναι επίσης κοινωνικές επιστήμες, αλλά μόνο πρόσφατα η γνωσιακή επιστήμη παραδέχτηκε ότι τις χρειάζεται, δια στόματος Barsalou.
Εμείς παριστάνουμε ότι η γνωστική ψυχολογία μόνο κατά τύχη λέγεται “ψυχολογία”, λόγω ενός “ιστορικού λάθους”. Δεν έχει, υπονοούν, καμία σχέση με τα “συναισθήματα και τα ψυχολογικά προβλήματα” (=κοινωνική αναπαράσταση ψυχολογίας). Διαφαίνεται η προσπάθεια απεμπόλησης κάθε σχέσηςμε τους "soft" κλάδους, και αυτό διαπερνάται και σε εμάς. Είναι γεγονός ότι ο τρόπος και το περιεχόμενο της διδασκαλίας μας κάνει να αντιμετωπίζουμε με κάποια δυσφορία την επιλογή "Social Sciences& Humanities", όταν πχ αναζητούμε άρθρα γνωσιακής επιστήμης στις μηχανές αναζήτησης. Αυτή η αντίδρασή μας, υπονοεί έντονα ότι έχουμε εκπαιδευτεί να θεωρούμε τη γνωσιακή επιστήμη ως θετική επιστήμη. Μας ξενίζει έντονα η αναζήτηση ενός άρθρου ψυχο-φυσιολογίας ή γνωστικής νευρο-επιστήμης, υπό τον τίτλο "Κοινωνικές Επιστήμες".
Αυτό φαίνεται να στηρίζεται και σε προηγούμενες αναπαραστάσεις, που εκ των προτέρων διακρίνουν τις θετικές επιστήμες από τις κοινωνικές, πράγμα που μπορεί να τεθεί υπό συζήτηση: ο Changeux αναφέρει έυστοχα ότι ο Comte ίδρυσε ταυτόχρονα την κοινωνιολογία και τον θετικισμό. Υπό το ίδιο πρίσμα είναι και που αποκλείεται κάθε ενδεχόμενο συμπερίληψης των κοινωνικών επιστημών στη γνωσιακή επιστήμη. Η πρόταση αυτή αντηχεί σε βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις, που μοιράζονται τόσο η κοινωνία, όσο και οι ακαδημαϊκοί της γνωσιακής επιστήμης, αλλά και οι υπεύθυνοι των κρατικών χρηματοδοτήσεων. Οι πεποιθήσεις αυτές αφορούν α. Τον άνθρωπο, β. Την επιστήμη, γ. την νόηση, και ως πεποιθήσεις αποτελούν αντικείμενα ενός κλάδου της κοινωνικής ψυχολογίας που δεν υπάρχει ακόμα: Της Ιδεολογίας της Επιστήμης. Η ανάπτυξη αυτού του κλάδου είναι απαραίτητη, καθώς χωρίς αυτόν η γνωσιακή επιστήμη, όπως ίσως κάθε επιστήμη, είναι καταδικασμένη να παραμείνει ιδεολογική πρακτική. Το επιχείρημα είναι κάπως έτσι: Αν ο αναστοχασμός είναι θεμελιώδης λειτουργία για την απαγκίστρωση της επιστήμης από την ιδεολογία των θεσμών που την υποστηρίζουν, τότε η μελέτη της ιδεολογίας της επιστήμης οποιουδήποτε κλάδου είναι απαραίτητο εργαλείο διασφάλισης του επιστημονικού χαρακτήρα της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου