Αλγόριθμοι και υπολογιστές 3

Συνέχεια από 1ο και 2ο μέρος.

8. Πόσο δόκιμο είναι να χρησιμοποιούμε ορολογίες που αφορούν ανθρώπινη συμπεριφορά για μηχανές;

Πρώτα απ' όλα, συμφωνώ πως δεν είναι δόκιμο, και ακόμα περισσότερο, δεν είναι σκόπιμο για πολλούς λόγους, με κυριότερο ότι παρασύρει τον μη ειδικό, ιδίως αν είναι παιδί, σε θεωρήσεις αντιστοιχιών που δεν ισχύουν παρά σε επιφανειακό επίπεδο. Είναι ο λόγος που διαφωνώ με την κυκλοφορία παιχνιδιών τύπου σκυλάκι – ρομπότ. Επίτευξη να εμφανίσει ο υπολογιστής κάποια πραγματική συμπεριφορά ανθρώπου, δεν είναι η περιπτωσιολογική απομίμηση αλλά η υλοποίηση των βαθύτερων νόμων που προκαλούν τα αποτελέσματα, και αυτό δεν είναι δυνατό για έννοιες όπως ανθρώπινης συμπεριφοράς, που έχουν απεριόριστο βάθος, ανέφικτο ακόμα και να διερευνηθεί, πριν καν την απόπειρα υλοποίησης.

Ασφαλώς είναι μια διδακτική παγίδα, που πέφτει κανείς είτε σκόπιμα επειδή δίνει εύκολες αναλογίες, είτε από συνήθεια στη γενικευμένη χρήση των λεκτικών όρων, όπου το εκφραζόμενο νόημα είναι άλλο από αυτό που προσλαμβάνει ο αναγνώστης.

Θεωρώ προφανές ότι η τοποθέτηση του υπολογιστή σε θέση ανθρώπου, γενικά όπως κάνει η επιστημονική φαντασία, ή ειδικά όταν περιγράφονται λειτουργίες ανάλογες της σκέψης δεν είναι επιστημονικά επιτρεπτή, μόνο και μόνο για το λόγο ότι η ανθρώπινη σκέψη είναι απεριόριστη ενώ η υπολογιστική λειτουργία είναι σε κάθε περίπτωση πεπερασμένη.

Το πρώτο ερώτημα είναι: Στοιχειοθετεί αυτή η παράβαση μια γενική απαγόρευση ανθρωποκεντρικών όρων, άρα να δίνει δικαίωμα σε άλλες επιστήμες να απορρίπτουν την Πληροφορική; απόρριψη του τύπου "τρομοκράτης" που έμμεσα ακούγεται συχνά; Διότι δεν είναι μόνον θέματα Ψυχολογίας. Πχ, ένας κύκλος που κατασκευάζει ο υπολογιστής, είναι πράγματι κύκλος; ασφαλώς όχι, είναι απλώς μια πολυγωνική γραμμή το πολύ με 50-60 πλευρές, δεν χρειάζεται περισσότερο διότι δεν διακρίνεται η γωνία στην οθόνη. Αλλά αν απορριφθεί η χρήση του όρου "κύκλος", τι γίνεται με τις περιπτώσεις όπου το σχήμα είναι απλά η φτωχή απεικόνιση από ένα αληθινά υλοποιημένο νόημα κύκλου; (το αντίστοιχο συμβαίνει και όταν σχεδιάζουμε με το χέρι κύκλο στο χαρτί).

Έχει τεθεί από τους μαθηματικούς θέμα για τη λανθασμένη χρήση του συμβόλου "=" σε κάποιες γλώσσες προγραμματισμού (C , C++, Java, Basic, Visual Basic…), και έχουν απόλυτο δίκιο (οι Lisp και Scheme δεν έχουν αυτή την ασυνέπεια). Οι "λογικοί" και οι γλωσσολόγοι θα μπορούσαν αντίστοιχα να θέσουν θέμα για τη χρήση τού όρου "αντικείμενο". Προφανώς η οριοθέτηση χρήσης των όρων είναι αναγκαία, αλλά από την άλλη πλευρά δεν μπορεί μια νεότερη επιστήμη να αρκείται σε πολυσύνθετες εκφράσεις, όπως συμβαίνει στα εμπορικά σήματα των εταιριών, που έχουν καθιερώσει ιδιοκτησίες όρων (™).

Αντίθετα, η τοποθέτηση του ανθρώπου στη θέση του υπολογιστή έχει δειχθεί πολύ αποδοτική εκπαιδευτικά, διότι η λειτουργικότητα περνά από την αναπαράσταση των υπολογιστικών λειτουργιών με συγκεκριμένες σωματικές κινήσεις που ο μαθητής οφείλει να κάνει, υπακούοντας απόλυτα σε κάποιους κανόνες. Ο αλγόριθμος συνθέτεται ως η τελική κινησιακή πορεία που εκφράζεται μέσω ρηματικών εκφράσεων πρώτου προσώπου "εγώ προχωράω", "εγώ στρίβω", κλπ.. που ο μαθητής διαισθητικά συνδέει με την έννοια της θέλησης, της υπακοής, της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Εδώ έχουμε ανθρωπομορφική έκφραση όχι κατ' αναλογία αλλά στην κυριολεξία. Τι γίνεται όμως όταν μετά περάσουμε την εκπαίδευση με τον μαθητή στη μηχανή; Θα πρέπει να αλλάζουμε ορολογία; Το θέμα δεν είναι τόσο απλό.

Σε ότι αφορά το γενικότερο θέμα, αν δημιουργεί σύγχυση η χρήση λέξεων που περιγράφουν ανθρώπινη συμπεριφορά στην Πληροφορική στο θέμα της κατανόησης της λειτουργίας του νου, μέσα από τη μεταφορά της λειτουργίας αυτής στη λειτουργία του υπολογιστή, αυτό είναι πραγματικά τεράστιο και δεν έχει αντιμετωπιστεί παρά σε επί μέρους μικρά ζητήματα.

Εδώ γεννάται το δεύτερο, και πολύ-πολύ σοβαρότερο κατά τη γνώμη μου, ερώτημα: Ανθρωπομορφική ή μηχανομορφική ή οτιδήποτε άλλο, προσέγγιση των λειτουργιών του υπολογιστή, είναι δυνατό να οδηγήσουν στην επίτευξη του παραπάνω στόχου (κατανόηση της λειτουργίας του νου);

Έχω τη γνώμη (διαίσθηση...) ότι είναι σαν να προσπαθούμε να αδειάσουμε τη λίμνη του Μαραθώνα με ένα κουβά για να δούμε πώς είναι ο πυθμένας. Πλήθος από προσπάθειες, παντού στον κόσμο, χιλιάδες άρθρων που δημοσιεύονται και δεν τα θυμάται ούτε ο συγγραφέας τους μετά από δέκα, άντε είκοσι χρόνια, με ένα κοινό χαρακτηριστικό που νομίζω ότι συνθέτει την αποτυχία: ο υπολογιστής αντιμετωπίζεται ως οντότητα απέναντι στον χρήστη: "εγώ εδώ, αυτός εκεί". "του δίνω στοιχεία, τον ενεργοποιώ, μου απαντάει".

Τι άλλο; θα ρωτούσε κανείς. Δεν έχουμε παρά να σκεφτούμε τον εαυτό μας, όταν λύνουμε ένα πρόβλημα χρησιμοποιώντας ένα πρόχειρο χαρτί: το χαρτί και το σχήμα που σχεδιάσαμε, οι φράσεις που γράψαμε, δεν είναι "απέναντι σε μένα", είναι η αποτύπωση της δικής μου σκέψης, τη στιγμή εκείνη είναι κομμάτι του "εγώ" μου. Κοιτάζοντας το πρόχειρο, βλέπω τη σκέψη μου, πιο καθαρά, την αναμορφώνω, την εξωτερικεύω ξανά, μέχρι να την οργανώσω προς την κατεύθυνση που θέλω. Παρατηρούσα κάποιον ομιλητή, όπως μιλούσε, έψαχνε διάφορα σημειώματα. Σκεφτόμουνα ότι ο εαυτός του, η γνώση του και η γνώμη του είναι αδιαίρετα, απλώς κάποια κομμάτια από αυτά (και τα τρία...) ήταν αποτυπωμένα σε χαρτάκια. Έχουμε δει μελέτες για το νου μεγάλων ανθρώπων βασισμένες σ' αυτά που έγραψαν, όπου περισσότερη πληροφορία μας δίνουν τα πρόχειρα σημειώματα από τα καθαρογραμμένα έργα (Da Vinci…).

Τι σχέση έχει αυτό με την Πληροφορική; Μα, ακριβώς, να δούμε τον υπολογιστή σαν το πρόχειρο τετράδιο, που επί πλέον από το να μας δίνει πίσω μια στατική αποτυπωμένη εικόνα ενός στιγμιότυπου της σκέψης μας, να καθρεφτίζει τη σκέψη μας σε λειτουργία. Να βλέπω εξωτερικευμένη τη δική μου νοητική λειτουργία (ο Solloway έχει γράψει αρκετά άρθρα πάνω σ' αυτό). Μπορεί αυτό απλά να αφορά το τι καταλαβαίνω και πώς σχετικά με τις λογικές πράξεις, το συμπερασμό, τη συλλογιστική. Δεν είμαι εγώ εδώ και ο υπολογιστής εκεί, είμαι εγώ που επεκτείνω τις νοητικές μου λειτουργίες με τη χρήση της μηχανής, όπως επεκτείνω τις δυνατότητες των χεριών μου όταν πιάνω ένα κατσαβίδι για να βιδώσω μια βίδα, αλλά τώρα έχω και ένα καθρέφτισμα από ένα μικρό μέρος της νοητικής μου λειτουργίας, που μπορεί να το δει και κάποιος άλλος. Από αυτό, να επικοινωνώ μέσω υπολογιστή με άλλους ανθρώπους σε επίπεδο νοητικών λειτουργιών και να συμμετέχω στην οργάνωση μιας κοινής σκέψης.

Δεν είναι με τον κουβά που θα αδειάσουμε τη λίμνη για να δούμε τον πυθμένα, είναι το κολύμπι στα νερά της λίμνης που θα κάνει τη λίμνη κομμάτι του εαυτού μας.

Αυτό που προσπαθώ να φέρω στην επιφάνεια στο μάθημά μας, είναι προς το παρόν η λειτουργικότητα του υπολογιστή, έστω και όπως φιλτράρεται από το είδος του υπολογιστή που χρησιμοποιούμε (διαθέσιμο υλικό), την προγραμματιστική γλώσσα (τι επιτρέπει, τι εμποδίζει σε σχέση με άλλες γλώσσες και σε σχέση με το ιδεατό υπολογιστικό μοντέλο), τις τεχνικές προγραμματισμού που μαθαίνουμε και σιγά –σιγά την εμπειρία που αποκτάμε. Προσπαθώ να φανούν τα κυριότερα στοιχεία, κατά την κρίση μου, που ως μαθηματικού και Πληροφορικού απέχει ασφαλώς από την κρίση των Γνωσιολόγων (ότι και αν σημαίνει η λέξη αυτή) και των Ψυχολόγων και μου είναι πολύ χρήσιμη η γνώμη σας.

Γ.Γυφτοδήμος